Во 2005 година на блогов е забележан проблемот со софтверот за пресметка на плати.

Во 2010 година, проблемот со ЦРМ.

И двата постојат сѐ уште и денес - заедно со некои други.

Оваа година се туркаат напред и други, нови, електронски услуги. Новиот даночен систем на УЈП е таков. Сѐ уште е нејасно дали оваа услуга ќе може да се користи од GNU/Linux (се откажав после некои иницјални тестови, а понудувачите на сертификати нудат поддршка само за ситеми на Microsoft).

Но, дури и да се радуваме на тоа што нема да мора да зависиме од Internet Explorer, апликацијата зависи од Java која пак во последно време е безбедносен кошмар.

Вкупната оценка на сето ова не е добра. А покрај оваа констатација останува да се запрашаме и како да се мери успешноста на граѓанскиот ИКТ активизам во Македонија во однос на овие технологиите и услугите што тие ги овозможуваат?

Во приказ(н)ите на мрачниот среден век на Европа, често се раскажува за тоа како знаењето било заклучено во одаите на привилегираното свештенство. Потоа дошла машината за печатење на Гутенберг и се случила демократизацијата на знаењето.

Да се стави ова во денешен контекст е малку потешко, но некои паралели се очигледни: тогаш законите на општеството ги регулирала сакралната власт, а помалку и световната; денес, свештениците имаат помала, иако на некои места сосема релевантна улога, па тука се сите закони на државите. Но, денес приказната не завршува тука. Како што обемно елаборира Лесиг во својот „Код и другите закон на киберпросторот“, програмскиот код исто така има големо влијание за тоа што денес се случува во on-line и of-line светот.

Директен повод за ова потсетување на законите на новото време е Денот на слободата на документите. Денот кој се одбележува трета година по ред во последната среда од месец март е меѓународен настан организиран од заедницата на корисници на слободен софтвер со цел промовирање на слободните формати за документи и отворените стандарди. Водечки пример меѓу овие е Отворениот формат за документи.

Слика од: http://www.documentfreedom.org/Artwork2010

Овој настан е насочен кон подигнувањето на јавната свест против катедралите/црквите на новото време – затворените формати за документи – кои ги заклучуваат податоците и информациите и ги прават недостапни за јавноста.

Прашањата за форматите на документите и отворените стандарди се жешка тема во Европа.. Лично, мачно ми е секогаш кога треба да се направи некаква поента да кажам дека штом Македонија сака да стане членка на ЕУ, мора да го следи примерот на (некои од) земјите од Унијата и да ги прифати отворените стандарди во сите јавни институции (и да ги следи препораките на Европската рамковна програма за интероперабилност).

Сепак, и без препораките и советите од страна, треба да бидеме свесни дека чувањето на јавните податоци во формати кои зависат од волјата на една компанија не може да биде добра практика. Најпознатите (колку-толку) документирани примери од македонското секојдневие се услугите кои Централниот депозитар за хартии од вредност и Централниот регистар на Македонија ги нудат само преку документи кои се достапни во форматот на Microsoft Office. Но, и едноставно пребарување на Google кажува дека на владините веб страници на пример има преку 12.000 документи во .doc формат, а во .odt едвај дваесет.

Достапноста на податоците е тесно поврзана со форматот во кој тие се складирани. Ми се чини дека денес нема никакви информации во јавноста за тоа како се складиираат податоците кои се финансирани со буџетски средства. Тука пред сѐ се вбројуваат сите работи за кои е задолжен Државниот завод за статистика. Што ќе се случи ако таму одлучиле сите податоци да ги чуваат во формати кои работат само со определен софтвер или платформа, а тие производи поради разни причини станат недостапни?

Незаинтересираноста за овие прашања во наши услови надополнета со тесните интереси за промовирање на определени компании може да нѐ однесе во ново мрачно доба.

Но ќе завршам со Даглас Рушков и неговата порака дека мора (или барем треба) да научиме како системите работат, дека ако не бидеме тие кои ќе програмираат, тогаш ќе бидеме програмирани. Ми се чини дека битката против затворените формати е дел совладувањето на вештините што ги носи дигиталното доба.

Денес, втора горина по ред, се прославува денон на слободата на документите. Слободата на документите е едно од најважните прашања со денешната технологија, бидејќи секојдневно складираме се повеќе и повеќе информации во формати кои не се отворени или слободни.

Сепак, ова прашање ретко е споменувано во Македонија. Можеби само некои ретки испади на блогови нѐ потсетуваат дека работава не оди. А оваа година ни нашата заедница не направи нешто посебно за да го одбележи овој ден и да се обиде да го сврти окото на јавноста кон ова исклучително важно прашање.

Тоа е. Снимајте во ODF.

Мојата девојка Невенка е архитект и постојан корисник на Windows XP и најновиот AutoCAD. (Баш и ја раскажував приказната за архитектите на Денот на слободниот софтвер 2007 во Магор.) До скоро користењето на GNU/Linux на домашниот компјутер не и беше многу важно. Но, деновиве една случка ја прелеала чашата.

На Windows за IM се користат различни варијатни на Windows/MSN Messenger. Таа ја користеше верзијата 7.5 бидејќи таа е верзијата што и се допаѓаше.

Microsoft понудил надградби, таа ги инсталирала, констатирала дека 7.5 повеќе и се допаѓа и ги избришала. Оттогаш, па се до пред неколку дена, на понудената опција за Upgrade на софтверот таа кликала Cancel.

Но, од скоро Microsoft решил дека повеќе нема да може да се клика Cancel. При едно стартување се појавил прозорец за надградба на MSN без опција за откажување и без опција да се пријавите на услугата за IM. Понудената опција, поточно единствениот можен чекор за понатамошно разговарање со пријателите на мрежата на MSN била Windows Live Messenger - софтвер кој таа го пробала и кој не сакала да го користи. Сепак, кликнала Upgrade. Тоа бил единствениот начин во моментот да комуницира со своите пријатели.

Прочитавте за Vendor lock-in at its best. Добра лекција за некое предавање на Економскиот факултет. Патем, она што беше интересно е што приказнава ја раскажавме на полно гости во Магор, претежно корисници на Windows. На повеќето од нив не им се веруваше дека вакви работи се случуваат на овој оперативен систем.

Затворените еко-системи се лоши. Можете да ми верувате на зборот или можете да го прочитате Харвардовиот Roadmap for Open ICT Ecosystems. Ако сте уште на MSN време е да се префрлите на Jabber (и истото важи за spyware-от Skype). Ако уште ги снимате вашите документи во .doc време е да се префрлите на ODF. Исто така, новото Ubuntu излегува следниот месец. Нарачајте си копија штом ќе биде достапно!

Не знам како ни се шмугнала веста дека излегла верзијата 1.1 на ODF. (Што е ODF?)

Главното подобрување од 1.0 до 1.1 е тоа што сега ODF има поддршка за корисници со слаб или оштетен вид.

Следам неколку канали за вести на Интернет: Slashdot, Digg, Newsforge, LinuxToday, LinuxJournal... плус од неколку други места ми стигаат информации во различни сандачиња.

Од сите тие места, скоро секој ден, стигнуваат вести дека: француското собрание одбрало линукс, Бразил одбрал ODF, Италија и Малезија исто така... итн.

Еден од каналите за вести кои ги следам е и Макфакс. А таму никако да се појави некоја вест дека Македонија одбрала ODF или дека Владата одлучила да се префрли на GNU/Linux.

RSS свет. Тоа ти е.